ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

1. ΥΠΕΡΒΑΤΌ: Ανάμεσα σε δύο λέξεις με στενή λογική και συντακτική σχέση παρεμβάλλονται μία ή περισσότερες άλλες λέξεις. Έτσι οι περισσότερες απομακρύνονται μεταξύ τους.

2. ΠΡΩΘΥΣΤΕΡΟ: Στη σειρά του λόγου τοποθετείται πρώτο εκείνο που χρονιά και λογικά είναι δεύτερο.

3. ΧΙΑΣΤΟ: Δύο λέξεις ή δύο φράσεις που σχετίζονται με δύο προηγούμενες διατυπώνονται με μια αντίστροφη σειρά

4. ΠΡΟΛΗΨΗ: Το υποκείμενο εξαρτώμενης πρότασης προλαμβάνεται (= λαμβάνεται πιο μπροστά στη φράση) και τίθεται ως αντικείμενο στην κύρια πρόταση, σε πλάγια πτώση. Εξαίρεται έτσι, και προβάλλεται το υποκείμενο της συμπληρωματικής πρότασης.

5. ΜΕΤΑΘΕΣΗ: Λέξη ή φράση ή πρόταση, για έμφαση ή για λόγους ευφωνίας, μετατίθενται από τη φυσική τους θέση και μετατοπίζονται συνήθως ή στην αρχή (=πρόταξη) ή στο τέλος (=επίταξη) της έκφρασης.

6. ΑΣΥΝΔΕΤΟ: Παρατίθενται σωρευτικά όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις, χωρίς παρατακτικούς συνδέσμους, για να δοθεί στο λόγο κίνηση, ζωηρότητα και πάθος.

7. ΠΟΛΥΣΥΝΔΕΤΟ: Περισσότεροι από δύο επάλληλοι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις συμπλέκονται με συμπλεκτικούς ή διαζευτικούς συνδέσμους, για να δοθεί στο λόγο ένταση και πλούτος.

8. ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ: Δύο ή περισσότερες αλλεπάλληλες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη ή κατά τον ίδιο τρόπο (παλιλογία).

9. ΕΠΙΦΟΡΑ: Δύο ή περισσότερες αλλεπάλληλες προτάσεις τελειώνουν με την ίδια λέξη ή κατά τον ίδιο τρόπο (παλιλογία).

10. ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ: Η τελευταία λέξη της φράσης χρησιμεύει ως αρχή της επομένης (παλιλογία).

11. ΚΥΚΛΟΣ: Μια πρόταση ή μια περίοδος αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη, ώστε να σχηματίζεται κύκλος.

12. ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ: Λέξη ή φράση με ιδιαίτερο βάρος επαναλαμβάνεται για έμφαση δύο ή τρεις φορές μέσα στην ίδια πρόταση ή περίοδο (παλιλογία).

13. ΙΣΟΚΩΛΟ ή ΠΑΡΙΣΟ: Αλλεπάλληλες προτάσεις ή κώλα περιόδου είναι ίσα κατά το μέγεθος ή τον αριθμό όρων. Ο λόγος αποκτά συμμετρία και χάρη.

14. ΟΜΟΙΟΤΕΛΕΥΤΟ ή ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΚΤΟ: Για ηχητική αρμονία και χάρη, δύο ή περισσότερες προτάσεις ή στίχοι τελειώνουν με ομοιοκατάληκτες λέξεις.

15. ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ: Προηγούμενες λέξεις επαναλαμβάνονται αντίστροφα σε επόμενη πρόταση ή φράση.

16. ΑΝΤΙΘΕΣΗ ή ΑΝΤΙΠΡΟΤΑΣΗ: Σε συνεχόμενες προτάσεις αντιπαρατίθενται αντίθετες σημασιολογικά λέξεις ή έννοιες.

17. ΚΛΙΜΑΚΑ ή ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ: Γίνεται βαθμιαία και αλλεπάλληλη αυξητική ανάβαση από ασθενέστερες σε ισχυρότερες φράσεις υπό μορφή κλίμακας.

18. ΟΞΥΜΩΡΟ: Συνάπτονται σε ένα νόημα δύο αντιφατικές και ασυμβίβαστες έννοιες, οι οποίες φαινομενικά δεν μπορούν να συνδυαστούν. Ο συνδυασμός τους φαίνεται σαν παραλογισμός και δημιουργεί έντονη έκπληξη.

19. ΠΑΡΑΔΟΞΟ: Στη συνέχεια του λόγου και εντελώς απροσδόκητα αναφέρεται κάτι πολύ διαφορετικό από το αναμενόμενο.

20. ΥΠΕΡΒΟΛΗ: Είναι η υπέρμετρη αύξηση ή μείωση του πράγματος, για δημιουργία εντυπώσεων. Λέγεται δηλαδή κάτι που ξεπερνά το πραγματικό και το συνηθισμένο.

21. ΠΑΡΗΧΗΣΗ: Για να γίνει ο λόγος εύηχος, παρατίθενται λέξεις, άσχετες ετυμολογικά, με ζωηρή την αίσθηση του ίδιου ήχου. Γειτονικές, δηλαδή, λέξεις έχουν τον ίδιο φθόγγο ή συλλαβή, και συνήθως τα ίδια αρχικά σύμφωνα ή συμφωνικά συμπλέγματα.

22. ΡΗΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: Είναι η ερώτηση – σχήμα λόγου, στην οποία η απάντηση είναι καταφανής. Η αποφατική ή καταφατική μορφή της έχει αντίστροφη κατηγορική σημασία.

23. ΥΠΟΦΟΡΑ – ΑΝΘΥΠΟΦΟΡΑ: Αποτελεί μορφή των ρητορικών ερωτήσεων στην οποία απάντηση δίνει αμέσως ο ίδιος που την υποβάλλει.

24. ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ή ΠΡΟΑΝΑΙΡΕΣΗ: Είναι η εκ των προτέρων (αναίρεση) αντίκρουση και ανασκευή ενδεχομένων ενστάσεων και αντιρρήσεων του αντιδίκου ή του ακροατή.

25. ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΣΧΗΜΑΤΩΝ: Είναι η συνύπαρξη περισσότερων του ενός σχημάτων στην ίδια έκφραση, πράγμα που συμβαίνει συχνά.